از یک «نظام فدرال» چه می‌دانیم؟ چه نظامی با چه ویژگی‌هایی فدرال نامیده می‌شود؟ از نظام جمهوری فدرال آلمان چه می‌دانیم؟ هدف از تنظیم این مقاله ارائهٔ نگاهی اجمالی به نظام حکومتی فدرالیستی و در ادامه آگاه‌سازی هرچه بیشتر در خصوص ساختار حکومتی در جمهوری فدرال آلمان می‌باشد.
به منظور بررسی جامع و البته مرحله به مرحلهٔ این موضوع، ابتدا می‌پردازیم به اصطلاح «فدرالیسم» که برای توصیف یک سیستم حکومتی به کار می‌رود که در آن حق حاکمیت مطابق با قانون اساسی بین یک حکومت مرکزی و واحدهای سیاسی تشکیل دهندهٔ آن (مانند ایالتها یا استان‌ها) تقسیم شده است.
همراهی واژهٔ جمهوری با فدرال به چه معناست؟ معنای تحت‌اللفظی واژهٔ جمهوری وقتی برای اشاره به نوعی از دولت استفاده می‌شود، به این معناست که کشور توسط نمایندگان انتخابی مردم و یک رهبر منتخب مانند رئیس جمهور اداره می‌شود و نه یک پادشاه یا ملکه. در واقع این نوع از حکومت اجتماعی از ایالات است با دولت مردمی که در آن قدرت بین دولت فدرال و ایالات زیرمجموعه‌اش تقسیم می‌شود.
تقسیم اختیارات در یک جمهوری فدرال به چه شکل است؟ در اصل جمهوری فدرال را یک حکومت با ساختار غیر متمرکز باید دید که این در تضاد با یک جمهوری واحد تعریف می‌شود. تقسیم اختیارات در هر جمهوری فدرال متفاوت است، اما معمولا مسائل مشترک مربوط به امنیت، دفاع و سیاست‌های پولی در سطح فدرال (کل کشور) و مواردی مانند نگهداری زیرساخت‌ها و سیاست آموزش و پرورش معمولا در سطح ایالتی و منطقه‌ای انجام می‌شود.
می‌توان انواع حکومت فدرال را به دو دستهٔ بزرگ تقسیم کرد. دستهٔ اول دولت‌های فدرال ملی هستند که مبنای این تقسیم جغرافیایی است و تقسیمات قومی ـ زبانی در نظر گرفته نمی‌شود. بسیاری از دولت‌های فدرال قدیمی‌تر غربی مانند آمریکا، استرالیا و آلمان جزو این گروه هستند. دستهٔ دوم دولت‌های فدرال قومی هستند که نه تنها تفاوت‌های قومی و زبانی را به رسمیت می‌شناسند بلکه این تفاوتها را در ایدئولوژی و مبانی خود نیز لحاظ می‌کنند. دولت‌های فدرال اتیوپی و عراق نمونه‌هایی از این دولت‌ها هستند.
پس از توضیحی مختصر دربارهٔ عبارت جمهوری فدرال، در ادامه به معرفی و بررسی دقیق‌تر ساختار سیاسی-حکومتی جمهوری فدرال آلمان می‌پردازیم.
در حالی که در سایر کشورها یک دولت مرکزی وجود دارد، که مسئولیت اداره در تمام سطوح کشور را دارد، کشور آلمان در اصل متشکل از ۱۶ کشور (ایالت) تا حدود زیادی مستقل است که توافق کرده‌اند با هم کار کنند تا یک سقف مشترک پیدا کنند که همان دولت فدرال است. این ۱۶ ایالت در اغلب مسائل مستقل از یکدیگر عمل می‌کنند و ساختارهای خاص خود، پارلمان و دولت مستقل خود و به همین ترتیب نهادهای اقتصادی، مقررات و … مختص خود را دارند.
از زمان اتحاد مجدد آلمان در سال ۱۹۹۰ تا کنون، جمهوری فدرال آلمان از ۱۶ ایالت که هر کدام یک «بوندِس لاند» نامیده می‌شود تشکیل و قدرت اجرایی بین دولت فدرال و دولت‌های ایالتی تقسیم شده است. بنابراین اساسا اصلی‌ترین وظیفهٔ دولت فدرال ایجاد شرایط برابر زندگی برای مردم تمام ایالتها در آلمان می‌باشد.
برای مثال دولت فدرال مسئولیت روابط خارجی، دفاع، ساخت و نگهداری بزرگراه‌ها و … را بر عهده دارد در حالیکه دولت‌های ایالات ۱۶ گانه مسئولیت تصمیم گیری در خصوص ساعات کار فروشگاه‌ها، قوانین رستوران‌ها و زیرساخت‌های بهداشت عمومی را برعهده دارد.
اهمیت اصل همکاری بین دولت فدرال و دوول ایالات در این است: دولت فدرال قوانین بسیاری را وضع می‌کند اما فقط خود دولت و تنها در چند مورد محدود (مثلا ادارهٔ نیروهای مسلح فدرال) این قوانین را اجرا می‌کند. چرا که ادارهٔ عمومی (Public Administration) معمولا در حیطهٔ اختیارات ایالتهاست.
از آنجایی که هر ایالت تا حد مشخصی مستقل است، عناوین مقامات مسئول و ادارات مربوطه نیز بعضا متفاوت می‌باشند. برای مثال دولت در هامبورگ «سنات» نامیده می‌شود که متشکل از شهردار و چند سناتور می‌باشد در حالیکه در ایالت بادن ووتنبرگ دولت از یک نخست وزیر و وزرای وی تشکیل شده است که مسئول دادگستری، دارایی و مالیات، امور اجتماعی و … می‌باشند.
حالا فرض کنید که می‌خواهید با مقام مسئول امور کشاورزی در آلمان تماس برقرار کنید! به این منظور ۱۷ مقام مسئول در آلمان وجود دارند که همگی مسئول امور تقریبا مشابه هستند، چرا که هر ایالت مقام مربوطه خود (۱۶ نفر) و البته دولت فدرال نیز یک مسئول در این امور دارند که هرکدام به صورت کاملا مستقل عمل می‌کنند.
این امر در تصویر کنفرانس وزرای کشاورزی آلمان – سال ۲۰۲۰ به خوبی قابل مشاهده است.
مسئلهٔ حائض اهمیت دیگر این است که دولت فدرال هیچگونه قدرت رسمی برای اجرای مقررات و قوانین در ایالتهای فدرال، دست کم در بیشتر بخش‌ها و موضوعات، ندارد. بنابراین یک وزیر فدرال بیشتر نقش تشریفاتی داشته و به عنوان هماهنگ کننده (Moderator) عمل می‌کند. در حالیکه وزیر فدرال سعی بر متقاعد کردن وزرا در خصوص برنامه‌های سیاسی خود دارد، هیچگونه قدرت سیاسی به واسطهٔ مقام خود ندارد، چرا که وزرای ایالات به صورت کاملا مستقل انتخاب شده و عمل می‌کنند.
مسلما وقتی تمامیت آلمان را بررسی می‌کنیم، جنبه‌ها و مناسبات مشترک بسیاری نیز بین ایالتها وجود دارد که البته برای دستیابی به یک اقتصاد کارآمد بسیار مهم است.
مقامات هر ۱۶ ایالت فدرال (Landesvertretungen) که دفتر مرکزی خود را در برلین، پایتخت فدرال دارند، نمایندهٔ منافع ایالت خود در مقابل دولت فدرال در برلین هستند.
بنا بر توضیحاتی که در خصوص ساختار حکومتی آلمان و استقلال ایالات ۱۶ گانه این کشور از یکدیگر ارائه شد، می‌توان به این جمع‌‌بندی رسید که هر یک از ایالتهای فدرال نه تنها اختیارات خود با مقررات خاص خود و مسئولیت‌های متفاوت با عناوین مختلف دارند، بلکه در واقع توسط احزاب مختلف سیاسی اداره می‌شوند. در همین راستا هر ایالت برنامه‌های سیاسی خود را دارد که این امر نشانهٔ بارزی از حکومت غیرمتمرکز و فدرالی می‌باشد!